Door Mercita Coronel, juli 2017, Utrecht 

2016 Was een roerig jaar als het gaat om hate speech, herinnert Laura Coello zich van Inclusive Works, een organisatie die zich inzet voor een inclusieve samenleving. Er waren veel Pegida-demonstraties, de tweede rechtszaak tegen PVV-leider Wilders liep, minister Ascher liet zijn afkeuring blijken over de reaguurders op Facebook en Pechtold confronteerde zijn Facebook-bedreiger in de rechtszaal. Bovendien vierde Inclusive Works haar eerste lustrum. Een mooie aanleiding om een ‘zelfhulp’-brochure over hate speech te maken: wat is het, wat kun je ertegen doen? ‘Het is een empowerment-brochure bij hate speech zodat je niet met je mond vol tanden staat.’

‘Hate speech kan de eerste stap zijn op de trap van gewelddadigheid’, zegt Laura Coello. ‘Het kan leiden tot uitsluiting, discriminatie, racisme en geweld. Het is bovenal normvervagend.’ Daarom is optreden bij zo’n eerste daad van weliswaar mondeling geweld, noodzakelijk, stelt Coello. ‘Mensen zijn vrij om een mening te hebben. Ze mogen zelfs racistisch denken, maar niet om dit te uiten. Hate speech is strafbaar’, benadrukt ze nog maar eens een keer.

De artikelen 137c (een groep mensen beledigen) en d (aanzetten tot haat en discrimineren) uit het Wetboek van Strafrecht bepalen wat strafbaar is. Maar iemand veroordeeld krijgen voor hate speech blijkt moeilijk in de praktijk. De context waarin de uitingen worden gedaan speelt mee, legt Coello uit. Een cabaretier en een politicus mogen meer zeggen dan de ‘gewone’ man. Proportionaliteit speelt vervolgens mee: is de uiting disproportioneel binnen de context? Hate speech hoeft bovendien geen discriminatie te zijn, en discriminatie geen hate speech.
Je kunt niet zomaar iemand veroordelen voor wat hij zegt.’ Zo is Wilders in de eerste strafzaak (2010) waar deze artikelen werden ingezet, hiervan vrijgesproken. In 2016 is Wilders daarentegen, onder dezelfde artikelen, wel voor zijn ‘minder, minder Marokannen’-uitspraak veroordeeld.
De vrijheid om te zijn wie je wilt zijn in Nederland, weegt over het algemeen zwaarden dan de artikelen 137c en d, zegt Coello. Bovendien is de bewijslast moeilijker. De consequenties van discriminatie zijn makkelijker te bewijzen dan die van hate speech. De baan of de stage die je niet krijgt vanwege discriminatie is een concreet gevolg. Terwijl bij hate speech het gaat over een gevoel hebben van bedreiging. Hoe toon je dat overtuigend aan?

De brochure ‘Hate speech: Wat kan ik eraan doen?’ is bedoeld voor intermediairs, maar vooral ook voor een ieder die met hate speech te maken krijgt. Want hate speech treft vooral de kwetsbare mensen, zegt Coello. Minderheden, migranten, invaliden, homoseksuelen. De brochure richt zich op hate speech in vijf domeinen: in het openbaar, in de media, op de sportvelden, bij de lokale overheid en de rijksoverheid.
Er staat onder meer in wat je niet moet doen wanneer je geconfronteerd wordt met hate speech: niet met agressie terugreageren en je niet laten provoceren. Wat dan wel? Coello herinnert zich een zwarte vrouw in Zweden die bij een demonstratie van een groep extremisten alleen haar vuist in de lucht stak. Of je vraagt op een aardige manier: Waarom doe je dat? Weet je dat dit mijn pijn doet? Of zoals voormalig Tweede Kamerlid Tanja Jadnanansing aan een onaardige buschauffeur vroeg: ‘Wat is jouw pijn?’ Coello: ‘Een vervelende situatie kan dan eindigen in begrip.’

Zo simpel is het niet altijd. Is er bijvoorbeeld in de media, in een krant bijvoorbeeld sprake van hate speech dan kun je een persoon aanspreken, een (hoofd)redacteur of de ombudsman van de krant. Zelf een stuk schrijven. Dat is wel moeilijk, maar het kan.
Deze aanpak kan veelal niet op social media waar hate speech het vaakst voorkomt en gepleegd wordt door iemand anoniem achter zijn/haar computer. Je kijkt dan naar het beleid dat het platform voert. ‘Daar valt nog veel te winnen’, erkent Coello. ‘Zoekmachines en Facebook zijn er wel mee bezig. Maar, ik denk, dat uiteindelijk de mensen zelf zouden moeten beseffen: Hoe zou ik mij voelen als dit tegen of over mij werd gezegd? Meeste mensen denken dat het hun niet zou kwetsen, maar als de kwetsende dingen tegen jou wordt gezegd, niet alleen door één persoon, maar door honderden?’

‘Hate speech: Wat kan ik eraan doen?’ geeft tips hoe te handelen bij diverse situaties en welke wegen je dan kunt bewandelen. ‘Het is een empowerment-brochure, bedoeld om je juridisch en mentaal weerbaar maken. Er staan stappen in om in verweer te komen. Dit vraagt inderdaad dat je sterk in je schoenen staat. Daar is deze brochure voor bedoeld. Het werkt beter als je voorbereid bent, dan pas wanneer je moet nadenken als hate speech je overkomt. Je wordt met deze brochure niet verrast waardoor je met een mond vol tanden staat van: Wat moet ik nou? Je voelt je empowered als je iets tegen hate speech kunt doen. Niets doen is het slechtste wat je kunt doen.’

De brochure komt in december 2017 uit. In het najaar wordt een aantal bijeenkomsten in de regio Utrecht georganiseerd rond dit thema. De brochure is mede mogelijk gemaakt door www.humanrightsutrecht.nl en de gemeente Utrecht. Meer info: www.inclusiveworks.eu